Czym jest tyłozgryz? Objawy, przyczyny i leczenie

Co to jest tyłozgryz?

Tyłozgryz to dotylna wada zgryzu. Charakteryzuje się cofnięciem dolnego łuku zębowego względem górnego. Zęby dolne są ustawione za zębami górnymi. Wada dotyczy tylnych partii szczęki. Najlepiej widoczna jest z profilu. Profil twarzy w tym przypadku nazywa się "ptasim".

Tyłozgryz jest bardzo powszechny. Stanowi od 45% do nawet 70% wszystkich wad zgryzu. Jest to jedno z najczęściej diagnozowanych problemów ortodontycznych. Występuje zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Wada wpływa na codzienne czynności. Dotyczy jedzenia i mówienia. Nieprawidłowości zgryzu wpływają na funkcjonowanie całego układu stomatognatycznego.

Rodzaje tyłozgryzu

Wyróżniamy trzy główne rodzaje tyłozgryzu. Są to tyłozgryz całkowity, częściowy i rzekomy. Tyłozgryz może przybierać te postacie. Wada pojawia się w momencie wyrzynania się stałych zębów.

• Tyłozgryz całkowity: Dotyczy cofnięcia całego dolnego łuku zębowego.
• Tyłozgryz częściowy: Dotyczy tylko części łuku zębowego.
• Tyłozgryz rzekomy: Nie wynika z niewłaściwego położenia kości żuchwy. Dotyczy nadmiernego wzrostu kości szczęki. Może też być wynikiem zbyt krótkiej kości trzonu żuchwy. Tyłozgryz rzekomy dotyczy szczęki, a nie żuchwy. Występuje u około 50% dzieci. U tych dzieci wykryto tyłozgryz.

Tyłozgryz ujawnia się w momencie wyrzynania się stałych zębów. Pierwsze objawy można zaobserwować w wieku dziecięcym. Najczęściej dzieje się to w 7. roku życia. Jeżeli nie wdroży się leczenia u dziecka, wada się utrwali. Będzie coraz trudniejsza do korekcji w wieku późniejszym.

Jakie są przyczyny tyłozgryzu?

Wady zgryzu mogą dotknąć każdego. Ich przyczyny nie zawsze są jednoznaczne. Tyłozgryz rozwija się na etapie wczesnego dzieciństwa. Tyłozgryz może być spowodowany genetyką. Może też być dziedziczony rodzinnie. Nieprawidłowy rozwój szczęk to kolejna przyczyna.

Do głównych przyczyn rozwoju tyłozgryzu należą:

• Niedobór witaminy D.
• Zła pozycja karmienia niemowlaka.
• Ssanie smoczka przez długi okres.
• Ssanie kciuka lub dolnej wargi.
• Szybka utrata mlecznych dolnych siekaczy.
• Wcześniejsza utrata zębów.
• Patologiczna lordoza szyjna (wada postawy).
• Oddychanie torem ustnym.
• Przetrwały niemowlęcy typ połykania.
• Sztuczne karmienie w wieku niemowlęcym.
• Inne szkodliwe nawyki, jak obgryzanie paznokci czy gryzienie ołówków.
• Choroby ogólne, np. krzywica czy niedoczynność tarczycy.
• Nieprawidłowe ułożenie głowy w czasie snu.

Zęby mleczne mogą mieć niebagatelny wpływ na tyłozgryz. Ich wczesna utrata jest czynnikiem ryzyka.

Objawy i konsekwencje tyłozgryzu

Tyłozgryz to wada zgryzu. Wpływa na funkcjonalność jamy ustnej. Może powodować wiele uciążliwych dolegliwości. Oto najczęstsze objawy i konsekwencje:

• Cofnięcie dolnego łuku zębowego.
• Brak kontaktu zębów siecznych.
• Deformacja twarzy przy całkowitym tyłozgryzie ("ptasi profil").
• Wysunięcie dolnej wargi.
• Nierównomierne ścieranie zębów.
• Bruksizm (zgrzytanie zębami).
• Utrudnione czyszczenie zębów.
• Złe siekanie pokarmu (problemy z żuciem).
• Przeciążenie stawów żuchwowo-skroniowych.
• Bóle głowy, w tym migrenowe.
• Zaburzenia artykulacji (problemy z mówieniem).
• Erozja zębów.
• Bóle stawów.

W przypadku dzieci problemy z artykulacją mogą być skutkiem tyłozgryzu. U 75% dzieci z wadami dotylnymi występują zaburzenia artykulacji. Dorośli z tyłozgryzem mogą doświadczać migren. Mogą też mieć erozję zębów i bóle stawów.

Diagnostyka tyłozgryzu

Tyłozgryz diagnozowany jest zazwyczaj w okolicy 7. roku życia. Pierwsze objawy widać już wcześniej. Wczesna diagnoza to duża szansa na całkowite wyleczenie. Należy zgłosić się do lekarza dentysty lub ortodonty odpowiednio wcześnie. Kontrola ortodontyczna zalecana jest już w wieku przedszkolnym, około 6–7 lat.

Diagnostyka tyłozgryzu obejmuje różne badania. Lekarz przeprowadza badanie kliniczne. Oceniana jest relacja szczęk i zębów. Wykonuje się specjalistyczne zdjęcia rentgenowskie. Są to zdjęcia pantomograficzne i cefalometryczne. Pomagają ocenić struktury kostne. Nowoczesne metody diagnostyczne to skany 3D. Stosuje się skany wewnątrzustne. Wykorzystywana jest także tomografia 3D. Kompleksowa diagnoza pozwala zaplanować leczenie.

Procentowe wykorzystanie metod diagnostycznych w ocenie tyłozgryzu (dane przykładowe)

Leczenie tyłozgryzu

Tyłozgryz można wyleczyć w każdym wieku. Najlepsze efekty widać u dzieci. Wczesna diagnostyka i interwencja ortodontyczna są kluczem do skutecznego leczenia. Leczenie tyłozgryzów u dzieci może być korygowane na różne sposoby. U małych dzieci wady mogą być korygowane przez ćwiczenia mięśniowe. Stosuje się też klasyczne płytki przedsionkowe. Wczesne leczenie tyłozgryzu u dzieci jest bardzo mocno polecane. Jeżeli nie wdroży się leczenia u dziecka, wada się utrwali.

Leczenie tyłozgryzu u dzieci

Leczenie u najmłodszych zaczyna się od kompleksowej diagnozy. Kluczowa jest eliminacja niekorzystnych nawyków. Należy zaprzestać ssania kciuka czy używania smoczka. Właściwa pozycja ciała dziecka jest ważna. Eliminowanie szkodliwych nawyków to klucz w profilaktyce ortodontycznej. Często stosuje się mioterapię. To zestaw ćwiczeń mięśniowych. Ćwiczenia poprawiają działanie układu nerwowo-mięśniowego. Usprawniają stawy żuchwowo-stawowe.

W leczeniu dzieci wykorzystuje się aparaty ruchome. Są to aparaty samodzielnie zdejmowane. Przykłady to płytka Schwarza, aparat Bimlera, aparat Frankla. Stosuje się też bionator Baltersa i regulator funkcji Frankla. Inne aparaty to aparat typu trainer i płytka Schönherra. Czasami potrzebne są aparaty stałe. Współpraca z logopedą jest coraz ważniejsza. Pomaga w korekcji wad wymowy.

Leczenie tyłozgryzu u dorosłych

U dorosłych leczenie często wymaga aparatów stałych. Dostępne są różne rodzaje aparatów. Stosuje się aparaty stałe ortodontyczne. Popularne są aparaty samoligaturujące. W leczeniu tyłozgryzu używa się specjalnych aparatów, np. teleskopu Herbsta. Czasami potrzebne są wyciągi ortodontyczne. Mogą być wewnętrzne lub zewnętrzne (np. aparat Headgear).

Alternatywą dla aparatów stałych są przezroczyste aparaty nakładkowe. Nazywa się je alignerami. Przykłady to Clear Aligner i Invisalign. Nakładki prostujące są dyskretne. Leczenie nakładkami wykorzystuje skany 3D. Wczesna diagnostyka i interwencja są kluczem do skutecznego leczenia. Regularne wykonywanie zaleconych ćwiczeń i zaangażowanie pacjenta zwiększają szanse na sukces.

W przypadkach zaawansowanych wad tyłozgryz może wymagać operacji chirurgicznej. Jest to chirurgia ortognatyczna. Czasami stosuje się osteogenezę dystrakcyjną. Operacja tyłozgryzu jest możliwa na NFZ. Czas oczekiwania bywa jednak długi. Koszt operacji prywatnie to kilka do kilkunastu tysięcy złotych.

Ćwiczenia na tyłozgryz (Mioterapia)

Mioterapia to specjalnie dopasowany zestaw ćwiczeń. Ma na celu zapobieganie i leczenie wad zgryzu. Ćwiczenia mięśni mimicznych i narządu żucia są kluczowe. Poprawiają działanie układu nerwowo-mięśniowego. Usprawniają stawy żuchwowo-stawowe. Mięśnie te są odpowiedzialne za rozdrabnianie pokarmu. Odpowiadają też za wyrażanie emocji i umiejętność mowy. Zaburzenia tych mięśni przyczyniają się do powstawania wad zgryzu. W przypadku tyłozgryzu zaleca się ćwiczenia na wysunięcie żuchwy. Pomagają poprawić funkcję żucia.

Przykładowe ćwiczenia na tyłozgryz:

• Stań lub usiądź prosto. Rozluźnij ramiona. Powoli wysuń żuchwę do przodu. Przytrzymaj pozycję przez 5 sekund. Wróć do pozycji wyjściowej. Powtórz 10 razy.
• Żuj powoli po jednej stronie jamy ustnej. Zmieniaj strony co kilka minut. Wydłużaj czas żucia.

Ćwiczenia na tyłozgryz powinny być wykonywane 2–3 razy dziennie. Zaleca się serie od 4 do 20 powtórzeń. Warto skonsultować się ze specjalistą. Dobierze on odpowiedni zestaw ćwiczeń. Może to być fizjoterapeuta stomatologiczny lub ortodonta. Indywidualnie dobrane ćwiczenia powinny być zapewnione przez specjalistę.

Ćwiczenia czynne polegają na świadomym powtarzaniu ruchów. Napinają i rozluźniają mięśnie. W ćwiczeniach biernych mięśnie są poddawane działaniu sił. Siły wytwarzane są podczas noszenia aparatu ortodontycznego.

Profilaktyka tyłozgryzu

Zapobieganie tyłozgryzowi zaczyna się wcześnie. Regularne wizyty kontrolne u ortodonty są ważne. Pierwsza wizyta może być już w wieku przedszkolnym. Eliminacja niekorzystnych nawyków jest kluczowa. Dotyczy ssania kciuka czy używania smoczka. Należy unikać przedłużonego używania smoczka i butelki. Prawidłowe leczenie zębów mlecznych jest istotne. Wczesna utrata mlecznych zębów wpływa na zgryz. Edukacja rodziców w zakresie szkodliwych nawyków dzieci jest potrzebna. Prawidłowa pozycja karmienia niemowlaka jest ważna. Należy eliminować dysfunkcje i parafunkcje. Są one elementem profilaktyki ortodontycznej.

Tyłozgryz przed i po leczeniu

Leczenie tyłozgryzu przynosi znaczące efekty. Poprawia estetykę twarzy i uśmiechu. Korekcja "ptasiego" profilu jest często widoczna. Zyskuje się lepszą funkcjonalność narządu żucia. Jedzenie i mówienie stają się łatwiejsze. Zmniejszają się dolegliwości bólowe. Dotyczy to bólów głowy i stawów skroniowo-żuchwowych. Redukowane jest nierównomierne ścieranie zębów. Poprawia się higiena jamy ustnej. Efekty leczenia zależą od wybranej terapii. Zależą też od zaangażowania pacjenta. Regularne wykonywanie zaleconych ćwiczeń jest ważne.

Powiązane tematy

Tyłozgryz jest częścią szerszego zagadnienia wad zgryzu. Do wad dotylnych zalicza się także tyłożuchwie. Tyłożuchwie polega na cofnięciu żuchwy. Tyłożuchwie u dzieci do 4. miesiąca życia jest fizjologiczne. Inne często występujące wady zgryzu to przodozgryz, zgryz krzyżowy i zgryz otwarty. Tyłozgryz może być powiązany z innymi problemami. Należą do nich bruksizm i wady wymowy. Może też przyczyniać się do migrenowych bólów głowy. Nieprawidłowa relacja szczęka-żuchwa może powodować przewlekłe dolegliwości. Coraz większy nacisk kładzie się na współpracę ortodonty z logopedą. Pomaga to w kompleksowej terapii.